Movement In Gajar-fa

حرکت در ایران قاجار

هنگامی‌که در بهمن ۱۳۹۶خورشیدی، طرح برگزاری یک نمایشگاه مشترک بین ایران و فرانسه با تکیه بر کرونوفوتوگرافی یا گاه‌نگاری اِتیِن-ژول مَره (1904-1830م) از سوی آقای دکتر تیه‌ری پُودزُو، استاد دانشگاه بوُرْگُونْیْ، مطرح شد، هیچ تصوری از کرونوفوتوگرافی ایرانی نداشته و نمی‌دانستیم که آیا مَره و همتای انگلیسی‌اش ادوارد مایبریج (1904-1830م)، در ایران قاجار هم رهروانی داشته‌اند یا خیر.
نخست، به لطف استاد ارجمند جناب آقای دکتر محمد ستاری، مورخ عکاسی، با مجموعه عکس تیراندازی با کمان از سوی مظفرالدین‌میرزا (1324-1269ق) (441 ، 404 ، 423) آشنا شدیم و سپس، با راهنمایی‌های استادان گرانقدری چون دکتر علیرضا قاسم‌خان، مدیرعامل وقت موزه سینما، و مطالعه نوشته‌های مرحوم دکتر شهریار عدل (1394-1322خ ) به درک بهتری از موضوع رسیدیم.
در این میان، به پیشنهاد خانم لیلا زندی، همکار وقتمان در عکسخانه شهر، طرح برگزاری نمایشگاه را با یاری خانم دکتر نفیسه‌السادات عبدالبقایی، پژوهشگر نسخ خطی، به مدیریت وقت کاخ گلستان، آقای دکتر مسعود نصرتی، ارائه کردیم. شوق ایشان برای تاریخ بازنمایی حرکت در ایران (برای مثال، در سفالینه شهر سوخته )، منجر به هدایت ما به سمت متخصصین موزه سینما و پژوهشگاه میراث فرهنگی شد.
همکاران آلبوم‌خانه کاخ گلستان، به مدیریت خانم هلن اسدیان، رونگاشت بسیاری از عکس‌های قاجار را در اختیارمان قرار دادند و در بهار و تابستان ۱۳۹۷ خورشیدی، پژوهش‌های شباهنگ کوثر و خانم سمن صارمی در این مجموعه غنی، برای یافتن گاه‌نگاره‌های قاجار به انجام رسیدند. گرچه طی این دوران، به هیچ گاه‌نگاره‌ای برنخوردیم و جز نزد ابراهیم عکاسباشی و علی‌خان حاکم (1320-1260ق)(3-6-294 ,1-6-294 ,2-6-294)، تلاشی مشابه را برای تجزیه حرکت ندیدیم، با ترفندهای پیشینیانمان برای بازنمایی حرکت بیشتر آشنا شدیم. از گاوهای بالدارِ دروازه مللِ تخت جمشید (35-335) گرفته تا نقش‌های برجسته فتحعلی‌شاه قاجار (1250 -1183ق) (72-163 ,7-190) و الگوی ساسانیِ او در طاق بستان ( 18-171 ،62-171) ، پویایی را در جای‌جای ایران به تماشا نشستیم. به تدریج، دیدگاهمان نسبت به موضوع دچار تحول شد و پس از مشورت با همتای فرانسوی، به این نتیجه رسیدیم که دیگر نه در جستجوی صِرفِ مشابه ایرانیِ این نوآوری غربی، که در طلب رویکرد ایرانی نسبت به بازنمایی و ثبت حرکت باشیم؛ چه در آیین‌ها (54-894 ,57-894 ,29-683)؛ چه در نقوش باستانی (16 -335 , 21-335 , 2-335)، چه نزد مردمی که در فلات ایران ساکن شدند ( 1-10-137) و برای هماهنگی با طبیعت پویا، کوچ‌روی اختیار کردند (18-169, 17-169) و برای دفاع از سرزمینشان، سواری (20-148 ,45-401 ,44-401) ، تیراندازی و کُشتی (38-357 ,53-894) آموختند و با پویایی‌شان، بر اهریمنان چیره شدند(بیشتر).
به طول انجامیدن مراحل اداری و برخورد رویداد با همه‌گیری کووید ۱۹، منجر به برگزاری نمایشگاه به صورت‌ مجازی، با حمایت مادی و معنوی سفارت فرانسه در ایران و مجموعه کاخ گلستان، به مدیریت خانم آفرین امامی، شد. آنچه در بخش قاجار این نمایشگاه به تصویر درمی‌آید، منتخبی است از عکس‌های یافت شده در مجموعه سایه آلبوم‌خانه کاخ گلستان، چه واسطه ثبت‌شان ایرانی بوده باشد و چه میهمان ایران.
امید که تلاشمان مقبول افتد و از آرای ارزشمند صاحب‌نظران بهره‌مند شویم. اافزون بر بزرگوارانی که ذکرشان رفت، قدردان یاری پروردگار و همراهانی هستیم که نامشان در ادامه می‌آید:
آقایان کریستیان دَرلُو، آهنگ کوثر، سینا ییلاق‌بیگی، محمدرضا طهماسب‌پور، محمد بهشتی، احمد محیط طباطبایی، مهدی دهقانی‌زاده، کاوه معین‌پور، رضا صوفی، پُل اِدواردز، علیرضا عباسی، محسنی و روشن؛ خانم‌ها محدثه زینلی، سارا بهادری، حبیبه خاتمی، فرزانه اشراقی، رؤیا آتشتر، نیکی (آذرتاج) دوائی، مریم کامیار، مهشید اسماعیل‌پور خامنه، آزاده حکمی، فرناز خطیبی، فاطمه هنرمند، منصوره آزادواری، شیده مستوفی، سارا خداکرمی، سارا حیدری، المیرا عابدی، طاهره ملامحمدی، اَنیک لویی، کیمیا خدادادی‌فر، فرشته درویش زانوسی، ملیحه شبانیان، فاطمه فقیهی، میترا مرادی، مریم خلیلی و دیگر عزیزانی که راه را برای به‌ثمر رسانیدن این مهم هموار ساختند.

شباهنگ کوثر
شانزدهم اردیبهشت 1400 خورشیدی

ابراهیم

نام عکاس: ابراهیم
نام کامل: معتمدالسلطان میرزا ابراهیم‌خان
ملیت: ایرانی
محل و تاریخ ولادت: ؟، ح. 1282ق
محل و تاریخ وفات: گیلان، 1335ق
محل فعالیت: تبریز - تهران
سالهای فعالیت: ولیعهدی و حکومت مظفرالدین‌شاه
شیوه فعالیت: -
آثار شاخص: میدان مشق تبریز و پرواز دادن بالن برای نخستین بار در ایران، فیلمبرداری از جشن گل بلژیک همزمان با ورود شاه به آنجا.
اطلاعات تکمیلی: معتمدالسلطان میرزا ابراهیم‌خان فرزند میرزا احمدخان صنیع‌السلطنه متولد حدود 1282 هجری قمری بود. او در اروپا عکاسی و گراوور سازی را آموخت و بعد از بازگشت به ایران، عکاس ولیعهد مظفرالدین‌شاه در تبریز شده و عکس‌هایی از او در جامه‌ها و با اشخاص گوناگون گرفته است. نمونه‌هایی از این عکس‌ها در آلبوم شماره 439 آلبوم‌خانه کاخ گلستان موجودند. او عکس‌هایی از میدان مشق تبریز و پرواز دادن بالن برای نخستین بار در ایران تهیه کرده است. در سال ۱۳۱۴ هجری قمری همراه مظفرالدین شاه به تهران آمد و در عکاسخانه همکار پدرش شد. در سفر اول و دوم مظفرالدین‌شاه به اروپا، به عنوان عکاس، همراه او بود. در سفر اول، شاه از نمایشگاه جهانی سال ۱۹۰۰ میلادی پاریس دیدن کرد و پس از تماشای یک فیلم سینمایی، یک دستگاه کامل فیلمبرداری و نمایش فیلم خریداری و به ایران وارد کرد. این دستگاه در اختیار میرزا ابراهیم قرار داشت و فیلم جشن گل بلژیک در زمان توقف شاه در آنجا به‌وسیله میرزا ابراهیم برداشته شد. ابراهیم بعد از مرگ مظفرالدین‌شاه، خدمت دربار را ترک کرد و بعد از چند سال بیماری در سال 1335ق. در گیلان درگذشت. لازم به ذکر است که لقب صنیع‌السلطنه بعد از مرگ پدر به او رسیده بود.[1]

[1] ذکا، یحیی، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376، صص 116-113

www.victorian-cinema.net

احمد

نام عکاس: احمد
نام کامل: میرزا احمد فرزند میرزا علی طبیب سنگلجی
ملیت: ایرانی
محل و تاریخ ولادت: 1264
محل و تاریخ وفات: 1324
محل فعالیت: تهران
سالهای فعالیت: دهه نهم و دهم قرن 13 و اوایل قرن 14 (؟)
شیوه فعالیت: -
آثار شاخص : پرتره‌ها و عکس‌هایی از دارالفنون - پرتره‌هایی از درباریان
اطلاعات تکمیلی: میرزا احمد فرزند میرزا علی طبیب سنگلجی در سال 1264 دیده به جهان گشود. او در دارالفنون پزشکی می‌خواند و به دلیل علاقه به علوم طبیعی عکاسی را بدون معلم آموخت و به عنوان شغل خود برگزید. دوستعلی خان نظام‌الدوله معیرالممالک به هزینه خود او را به اروپا فرستاد . کلیشه‌سازی و گراوور سازی و چاپ و چینی‌سازی و حکاکی را در آنجا آموخت. بعد از بازگشت، به‌وسیله معیر به دربار معرفی و به عنوان عکاسباشی عکاسخانه مبارکه دارالفنون مشغول به کار شد. میرزا احمد بر بام مدرسه دارالفنون عکاسخانه بنا کرد.[1] در دهه نهم و دهم قرن ۱۳ هجری قمری که ناصرالدین‌شاه علاقه فراوانی به عکاسی داشت، میرزا احمدخان عکاسباشی کتابی به نام عمل عکاسی یا رساله در عکاسی نوشت و تقدیم ناصرالدین‌شاه کرد که نسخه خطی آن در کتابخانه ملی در تهران موجود است (در سال 1290 هجری قمری). این اثر، یكی از رساله‌های معتبر در زمینه معرفی و شرح تكنیك‌های عكاسی مورد استفاده در صنعت چاپ در ایران است.[2] در سالهای 1293 و 1294 پرتره‌هایی از وزیران، پیشخدمت‌ها، نظامیان و ... تهیه کرد که در آلبومی در آلبومخانه کاخ گلستان نگه داری می شوند. وی از سوی مظفرالدین‌شاه لقب صنیع‌السلطنه را گرفت. در سفر اول مظفرالدین‌شاه به فرنگ، احمد و پسرش ابراهیم‌خان همراه شاه بودند. شاه به‌واسطه آنها مقداری تجهیزات فیلمبرداری و نمایش فیلم و ماشین چاپ به ایران آورد. بعدها ملقب به مصور رحمانی شد و این نام، نام خانوادگی نوه‌های او نیز شد. میرزا احمدخان عکاسباشی در سال 1324 چشم از جهان فروبست.[3]

[1] ذکا، یحیی، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376، صص 78-75

[2] هویان، آندرانیک، ناصرالدین شاه عکاس، گلستان هنر، شماره 8، تابستان 1386، صص 60-52

[3] هویان، همان.

لوئیجی پشه (Luigi Pesce)

نام عکاس: لوئیجی پشه (Luigi Pesce)
نام کامل: کلنل لوئیجی پشه (Luigi Pesce)
ملیت: ایتالیایی
محل و تاریخ ولادت: ناپل، 1827 م.
محل و تاریخ وفات: تهران، 1864/27/11 م.
محل فعالیت: ایران
سالهای فعالیت: دهۀ 1850 م.؟
شیوه فعالیت: -
آثار شاخص: تخت جمشید و بعضی دیگر از بناهای تاریخی ایران.
اطلاعات تکمیلی: کلنل لوئیجی پشه، متولد 1827 میلادی در ناپل ایتالیا بود. او از جمله 6 تن افسرانی بود که به توصیه انگلیسی‌ها برای تعلیم نظامیان وارد خدمت دولت ایران شده بودند. در ایران به او پشه‌صاحب هم می‌گفتند. از پشه، 26 قطعه عکس از تخت جمشید و قبر مادر سلیمان و نقش رستم (آلبوم شماره 335 آلبومخانه کاخ گلستان) موجود است. وی عکس‌های تخت جمشید را در سال 1274 هجری قمری گرفته است. پِشه آلبومی نیز از بناهای ایران در سال 1278 هجری قمری تهیه کرده به عنوان هدیه به کنت کاوور (Conte di Cavour) دولتمرد ایتالیایی به رم فرستاده و ادعا کرده اولین کسی است که از این مناظر و بناها عکس گرفته و پیش از او هیچکس به این کار دست نزده است. چند ماه قبل از آن هم، آلبومی از عکس های ایران آماده کرده و به عنوان هدیه به ویلهلم اول (Wilhelm I)، پادشاه پروس فرستاده بود. دو آلبوم دیگر از عکس‌های پِشه به شماره‌های 193 و 199 در آلبومخانه کاخ گلستان موجودند که کاخ‌های تهران و اصفهان را نشان می‌دهند. او از مناظر گوناگون و ساختمان‌های آن زمان تهران و جاهای دیگر ایران عکس‌های بسیار جالب توجه برداشته و آلبوم می‌ساخته است. پشه در سال 1864 میلادی در تهران درگذشت.[1]

“Instructeur militaire auprès de l'armée royale iranienne, a pratiqué la photographie sur négatif papier en Iran entre 1853 et 1858 env.” [2]

[1] ذکا، یحیی، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران. تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376، ص 19

[2] http://data.bnf.fr/14978118/luigi_pesce تاریخ دسترسی: چهارم اردیبهشت 1400

جلیل‌الدوله امیر قاجار

نام عکاس: جلیل‌الدوله امیر قاجار
نام کامل: امیرخان جلیل‌الدوله قاجار
ملیت: ایرانی
محل و تاریخ ولادت: ؟، 1271ق.
محل و تاریخ وفات : ؟، 1346ق.
محل فعالیت: ایران
سالهای فعالیت: حدود اوایل قرن 14 هجری قمری
شیوه فعالیت: -
آثار شاخص: عکس‌هایی از خراسان، لرستان و خوزستان
اطلاعات تکمیلی: امیرخان جلیل‌الدوله قاجار فرزند سلطان محمدمیرزا سیف‌الدوله، برادر سلطان عبدالمجیدمیرزا عین‌الدوله پسر سلطان احمدمیرزا عضدالدوله فرزند فتحعلی شاه بود. او در سال 1271 هجری قمری چشم به جهان گشود. امیرخان جلیل‌الدوله مشهور به آقای داماد بود. در سال 1314 هجری قمری، عکس‌هایی از خراسان گرفته که درآلبوم شماره 438 آلبومخانه کاخ گلستان موجودند. اولین خدمت او در زمان مظفرالدین‌شاه، در سال 1318 هجری قمری، به همراه عین‌الدوله، سفر به لرستان و خوزستان و تهیه عکس از آنجا بوده است. در ثبت لحظات زودگذر زندگی مهارت به خرج داده و بعد از عبدالله‌میرزا در این شیوه مبتکر بوده است. کیفیت عکس‌های او برخلاف اغلب عکاسان مظفری خوب است. ظاهراً اولین بار با "اسباب فوری" عکس گرفته؛ یعنی شیشه‌هایی با حساسیت بالا داشته که به او اجازه میداده مدت زمان نوردهی را آنقدر کوتاه کند که عکس خود را فوری بداند. عکاس به اهمیت سندی عکس فوری واقف بوده و از میزانسن نیز در عکس هایش استفاده کرده است. عکس‌هایی از قم، شوشتر، حفاری‌های فرانسویان در شوش، باستانشناسان فرانسوی و قلعه شوش به‌وسیله امیرخان جلیل‌الدوله ثبت شده و موجودند. وی در سال 1346 هجری قمری، چشم از جهان فرو بست.[1]

[1] ذکا، یحیی، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376، صص 134-128

حسینعلی

نام عکاس : حسینعلی
نام کامل : میرزا حسینعلی عکاسباشی
ملیت : ایرانی
محل و تاریخ ولادت : -
محل و تاریخ وفات : -
محل فعالیت: ایران
سالهای فعالیت : 1307-1294
شیوه فعالیت : -
آثار شاخص : عکس‌هایی از شاه و همراهان در مکان‌های مختلف از ییلاقات تا مراسم و سفرها
اطلاعات تکمیلی : میرزا حسینعلی عکاسباشی از شاگردان دارالفنون بود که برای تکمیل عکاسی به اروپا فرستاده شد. او عکاس مخصوص ناصرالدین شاه بوده و زمانی نیز مدیریت عکاسخانه همایونی را بر عهده داشت. اعتمادالسلطنه در المآثر و الآثار در سال 1306 هجری قمری از او به عنوان عکاسباشی دربار نام برده است. همچنین، برادر کمال‌الملک (میرزا ابوتراب نقاش) از روی برخی عکس‌های او نقاشی کرده است.[1]

[1] ذکا، یحیی، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376، صص 85-83

رضا عکاسباشی

نام عکاس : رضا عکاسباشی
نام کامل : آقا رضا عکاسباشی
ملیت : ایرانی
محل و تاریخ ولادت : 1259ق
محل و تاریخ وفات : 1307ق
سالهای فعالیت : شروع آموزش: 1275ق؛ کسب لقب عکاسباشی: 1280ق
شیوه فعالیت: -
آثار شاخص : اولین عکاس خبرنگار ایران (عکس‌های خراسان) - اولین عکاس بقاع متبرکه (حرم امام رضا) - اولین عکاس حرفه‌ای که از هرچه شاه دستور می‌داد عکس تهیه می‌کرد.
اطلاعات تکمیلی : آقا رضا عكاسباشی، ملقب به اقبالالسلطنه ( 1307-1259ق / 1889-1843م) پیشخدمت خاصه و عكاس رسمی دربار ناصری و نخستین عكاس حرفه‌ای در تاریخ عكاسی ایران بود. آقا رضا عكاسباشی كه با لقب‌های آجودان مخصوص و اقبال‌السلطنه نیز نامیده میشد، در تهران به دنیا آمد. او فرزند آقا اسماعیل جدیدالاسلام و برادر میرزا علینقی حكیم‌الممالك، یكی از پزشكان مخصوص ناصرالدینشاه و از غلام‌بچه‌ها و پیشخدمت‌های او بود. آقا رضا به‌خاطرِ داشتن هوش و استعداد، مورد توجه شاه قرار گرفت. روزنامه دولت علیۀ ایران شرح عكاس شدن او را چنین نوشته است: «آقا رضای پیشخدمت حضور مِهر ظهور مبارك... در تحصیل و تكمیل عمل فوتوگرافی یعنی عكاسی نهایت اهتمام به عمل آورده، مورد عنایات بلانهایت خسروانه آمده بر حسب فرمان مِهر لُمعان همایون، به اعطای لقب عكاسباشی سرافراز و مباهی گردید».[1] آقا رضا، عكاسی را نزد كارلهیان فرانسوی كه برای ترویج علم و عمل عكاسی به دستور ناصرالدین‌شاه به ایران آمده بود، فرا گرفت و در 1280ق/ 1863م پس از مهارت یافتن در این فن، به لقب عكاسباشی سرافراز شد.[2] آلبوم‌های بسیاری از عكس‌های آقا رضا در كاخ گلستان و نزد برخی اشخاص نگهداری می‌شوند. در بسیاری از سفرهای داخلی و خارجی ناصرالدین‌شاه، به‌عنوان عكاس، وی را همراهی می‌كرد و به‌صورت گزارش‌های تصویری از سفرها عكس تهیه می‌كرد؛ مانند عكس‌هایی كه در سفر خراسانِ شاه در 1284ق / 1867م، از حاج ملا هادی سبزواری، فیلسوف مشهور برداشت.[3] آقا رضا، نخستین سرپرست عكاسخانه همایونی[4] در كاخ گلستان بوده و بیش از سی سال در این سمت خدمت كرده‌ است.[5] در 1301ق / 1883م به منصب ریاست قورخانه و آجودانی مخصوص ناصرالدین‌شاه گمارده شده، در 1302ق / 1884م به اقبال‌السلطنه ملقب، و در 1306ق / 1888م نیز ریاست توپخانه را عهده‌دار شد. آثار عكاسی آقا رضا از نظر نخستین برخوردهای یك عكاس ایرانی با پدیده عكاسی، بسیار بااهمیت و دارای ویژگی‌های زیباشناختی ممتازی هستند.[6] او شاگردانی را برای عكسبرداری در دربار ناصرالدین‌شاه تربیت كرد.[7] وی در اواسط سال 1307ق / 1889م در باغ شخصی خود در آجودانیه شمیران درگذشت. می‌گویند حاج حسینعلی‌خان حاجب‌الدوله، به دستور شاه او را به سبب مُراوده عاشقانه با فروغ‌الدوله، دختر ناصرالدین‌شاه و همسر ظهیرالدوله، با نوشاندن قهوه قجری مسموم كرده است.[8]

[1] روزنامۀ دولت علیۀ ایران، به كوشش جمشید كیان‌فر و عنایت‌الله رحمانی، تهران، كتابخانه ملی، 1372، ج 2، ص 641

[2] افشار، ایرج، گنجینۀ عكس‌هایایران، تهران، نشر فرهنگ ایران، 1370، ص 37

[3] همان، ص 33

[4] همان،ص 38

[5] به كوشش افشار، ایرج،چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدینشاه. المآثر و الآثار، تهران، اساطیر، 1374، ج‌ 1، چ 2، ص 48

[6] ستاری، محمد، «آقا رضا اولین عكاس حرفه‌ای پُرتره در ایران»، نشریه هنرهای تجسمی، دوره جدید، ش 23، شهریورماه 1384، ص 23

[7] طهماسب‌پور، محمدرضا، ناصرالدین، شاهِ عكاس، تهران، نشر تاریخ ایران، 1381، ص 118 نیز: آلبوم‌خانه كاخ گلستان، آلبوم شماره 293 عكس‌های عتبات، یادداشتی از آقارضا عكاسباشی است كه «به فرمودۀ ناصرالدینشاه، وی می‌بایست یك نفر عكاس قابل را روانۀ عتبات عالیات كرده و عكس‌هایی را از اماكن مقدسه تهیه نماید. "... خانه‌زاد هم عباسعلی بیك را كه در این عمل [عكاسی] سال‌ها بود در عكاسخانۀ مباركه مشغول خدمت و تعلیم عكاسی بود، با مخارج دولتی و عزت تمام روانه و مأمور این خدمت نمود...."

[8] بامداد، مهدی، تاریخ رجال ایران، تهران، زوّار، 1347، ج 1، صص 515- 514

عبدالله قاجار

نام عکاس: عبدالله قاجار
نام کامل: عبدالله میرزا قاجار
ملیت: ایرانی
محل و تاریخ ولادت: 1266ق
محل و تاریخ وفات: 1326ق
محل فعالیت: ایران
سال‌های فعالیت: اوایل قرن 14ق
شیوه فعالیت: -
آثار شاخص: -
اطلاعات تکمیلی: عبدالله میرزای قاجار، دومین عکاس مشهور و پُرکار ایرانی بعداز آقا‌رضا خان اقبال‌السلطنه، فرزند جهانگیر میرزای قاجار بود. او در سال 1266 هجری قمری چشم به جهان گشود. فن عکاسی را در دارالفنون آموخت و در عکاسخانه مبارکه دارالفنون مشغول به کار شد. در زمان وزارت علوم علیقلی‌میرزا اعتضاد‌السلطنه با کمک معیر الممالک، در حدود سال 1295 هجری قمری به فرنگستان فرستاده شد، فنون چاپ و عکاسی را به خوبی آموخت و به ایران بازگشت. وی در امور عکاسیِ مربوط به چاپ، توفیقی نیافت و بر عکاسی متمرکز شد. گویا نخستین عکس به عنوان عکاس دربار را بعد از بازگشت از اروپا در سال 1300هجری قمری گرفته است و در همین سال، مأموریت سفر و عکسبرداری از نواحی خراسان [آلبوم شماره 240 ] و در سال 1304ق، عکاسی از شهرهای ری، قم، تبریز، کرمانشاه و شیراز را انجام داده است. عبدالله میرزا بعد از مرگ ناصرالدین‌شاه سفارش چندانی نداشت و سخت مأیوس شد. او در آخرین سال‌های دوره ناصری و در دوره مظفری و چند سال بعد از آن، که چاپ کتاب و روزنامه در تهران فزونی یافته بود، چند سالی ریاست مطبعه شاهی را به عهده داشت. مظفرالدین‌شاه محبتی مخصوص به عبدالله میرزا قاجار داشت و در سفر اول و دوم به اروپا، او را همراه خود برد. وی از هنگام حرکت از تهران، طی راه، همراهان، مراسم، اروپاییان، ساختمان‌ها و ... عکس برداشته و تقدیم شاه کرده است. عبدالله میرزا در سال 1326 هجری قمری در شصت سالگی چشم از جهان فرو بست. [1]

[1] ذکا، یحیی، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376، صص 108-98

علی‌خان حاکم‌ابن‌قاسم

نام عکاس: علی‌خان حاکم‌ابن‌قاسم
نام کامل: علی‌خان حاکم‌ابن‌قاسم
ملیت: ایرانی
محل و تاریخ ولادت: تهران، 1260ق
محل و تاریخ وفات : تهران، 1320ق
مکان فعالیت: شمال غرب ایران
سالهای فعالیت: نیمه دوم دوره قاجاریه
شیوه فعالیت: -
آثار شاخص : گزارش تصویری از نواحی تحت حکومت
اطلاعات تکمیلی: علی‌خان حاکم‌ابن‌قاسم در سال 1260 هجری قمری در تهران متولد شد. وی عکاسی را همراه با زبان فرانسه، تاریخ و جغرافیا و مقدمات هندسه در سن‌پترزبورگ آموخت. او پیشخدمت خاصه همایونی و حاکم مراغه، ارومیه، اردبیل و سنندج از نواحی شمال غرب بود و در دوره حکومت بر این مناطق، همواره به منظور تهیه گزارش مصور برای دارالخلافه در قالب کتاب عکس (آلبوم) از مناطق تحت حکومتش عکس می‌گرفت. سه آلبوم از علی‌خان در کاخ گلستان به ثبت رسیده که شماره آنها به نقل از یحیی ذکا، به ترتیب، 212، 223 و 294 است. او از جوانی تا پایان عمرعکاسی می‌کرده و مجموعه عکس‌های با ارزشی از خود به یادگار گذاشته است. [1] کامران عدل درباره علی‌خان می‌نویسد: او شاید اولین کسی باشد که محیط زیست انسانی و طبیعی را بدون اینکه وظیفه اش باشد عکسبرداری کرده است. [2] او در تهران و در سال 1320ق چشم از جهان فرو بست.[3]

[1] نظری، فرهاد، کتاب عکس علی خان والی، گلستان هنر ، بهار 1388، شماره 15، صص 35-21

[2] تاریخ دسترسی: 25 اردیبهشت 1400

[3] نظری، همان.

منوچهر

نام عکاس : منوچهر
نام کامل : منوچهرخان عکاسباشی
ملیت: ایرانی
محل و تاریخ ولادت: -
محل و تاریخ وفات: -
مکان فعالیت: تبریز
سالهای فعالیت: اواسط و اواخر ولیعهدی مظفرالدین‌شاه
شیوه فعالیت: -
آثار شاخص: عکس‌های ولیعهد مظفرالدین‌میرزا
اطلاعات تکمیلی: در تقویم سال 1306 هجری قمری، از منوچهرخان به عنوان عکاسباشی ولیعهد و در تقویم سال 1303 هجری قمری، از او به عنوان عکاسباشی ناصرالدین‌شاه نام برده شده است.[1]

[1] ذکا، یحیی، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376، صص 196-193

حرکت در ایران قاجار

معرفی عکاسانِ قاجارِ

حاضر در نمایشگاه